Phát triển công nghiệp hóa chất theo hướng công nghiệp nền tảng, hiện đại
Hóa chất được xác định là ngành công nghiệp nền tảng, trong đó ưu tiên phát triển ngành hóa chất thuộc danh mục các dự án công nghiệp khuyến khích đầu tư.
Nhiều dự án trong quy hoạch phát triển ngành hóa chất chưa được triển khai
Quyết định số 726/QĐ-TTg ngày 16/6/2022 phê duyệt Chiến lược phát triển ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040 (Chiến lược) với quan điểm phát triển nhanh, bền vững ngành công nghiệp hóa chất, ứng dụng công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường, hướng tới tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn…
Sau một năm ra đời Chiến lược đến thời điểm này thu hút đầu tư vào ngành hóa chất đã có nhiều thay đổi. Số liệu thống kê của Cục Hóa chất (Bộ Công Thương) cho thấy, hiện nay tổng sản lượng công nghiệp hoá chất Việt Nam hàng năm chiếm khoảng 10-11% tổng giá trị GDP ngành công nghiệp, theo tính toán, sau khi các dự án đang triển khai hoàn thành và hoạt động ổn định, giá trị tổng sản lượng ngành công nghiệp hóa chất chiếm tỷ trọng từ 13-14% toàn ngành công nghiệp.
Theo đó, giai đoạn 2010-2015, hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp nhà nước đạt được khá nhiều thành tựu với một loạt dự án lớn được hoàn thành như: Dự án đạm Cà Mau, DAP số 1, DAP số 2, Đạm Hà Bắc mở rộng, Đạm Ninh Bình, tuyển quặng loại III Bắc Nhạc Sơn, dự án sản xuất lốp Radial tại Đà Nẵng (giai đoạn 1), Dự án lốp xe tải toàn thép tại Bình Dương (giai đoạn 1)…
Riêng Tập đoàn Hóa chất Việt Nam, tổng giá trị thực hiện các dự án đầu tư chủ yếu giai đoạn 2011-2015 đạt 26.421 tỷ đồng. Tuy nhiên, giai đoạn 2016- 2020, do ảnh hưởng từ một số dự án hóa chất lớn bị chậm tiến độ, thua lỗ và chính sách tài khóa thắt chặt, hoạt động đầu tư từ các doanh nghiệp trong nước giảm sút.
Giai đoạn 2016-2020, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam có 03 dự án phân bón, hóa dầu đi vào vận hành là dự án NPK Phú Mỹ, NPK Cà Mau và Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn. Động lực phát triển của ngành công nghiệp hóa chất đến từ khối FDI là rất lớn. Nhiều doanh nghiệp FDI lớn đã đầu tư sản xuất lốp xe tại Việt Nam như Bridgestone, Kumho, Sailun…, đưa Việt Nam thành nước xuất siêu về lốp xe.
Ngành hóa dầu cũng là ngành được quan tâm đầu tư mạnh mẽ với nhiều dự án FDI lớn như Nghi Sơn, Long Sơn, Hyosung… Dự án do các doanh nghiệp ngoài nhà nước đầu tư chủ yếu là các dự án nhỏ, đáng chú ý có Nhà máy tổ hợp hóa chất Đức Giang – Lào Cai, Dự án Nhà máy PP Phú Mỹ…
Tuy nhiên, Cục Hóa chất nhận định, tình hình thu hút, triển khai nhiều Dự án hóa chất vẫn còn chậm, nhiều dự án trong quy hoạch phát triển ngành hóa chất chưa được triển khai. Sản phẩm thuộc ngành công nghiệp hoá chất hiện nay chỉ tập trung chủ yếu vào các sản phẩm truyền thống cho nhu cầu thị trường nội địa mà chưa nắm bắt được cơ hội của các hiệp định thương mại tự do, nguyên liệu còn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu, không hình thành rõ nét một chuỗi cung ứng giữa các sản phẩm hoá chất, chưa có nhiều sản phẩm có giá trị gia tăng cao (như cao su kỹ thuật, hoá chất cơ bản phẩm cấp cao, các loại khí hiếm, nhựa và vật liệu cao cấp…).
Chuyển mạnh thu hút FDI vào công nghiệp hóa chất có trọng tâm, trọng điểm
Theo Cục Hóa chất, đối với việc thu hút đầu tư và ngành hóa chất, yếu tố công nghệ là cốt lõi. Một lý do nữa, ngành hóa chất hiện nay gặp khó trong đầu tư là vấn đề về vốn. Theo đó, các doanh nghiệp tư nhân sẽ khó có thể đáp ứng. Bên cạnh đó, ở Việt Nam doanh nghiệp còn dè dặt trong việc đầu tư, khi nguồn vốn quá lớn, khả năng làm chủ công nghệ còn yếu.
Một số chuyên gia kinh tế cũng chỉ ra, công nghiệp hóa chất đứng trước một số khó khăn như quan điểm nhận thức của một bộ phận dân cư, chính quyền địa phương về vị trí vai trò tiềm năng cũng như sự cần thiết phải phát triển công nghiệp hóa chất. Hiện công nghiệp hóa chất còn thiên về hướng an toàn e ngại sự cố hóa chất, sự cố môi trường cũng như ảnh hưởng đến chính trị, an toàn, an sinh xã hội. Vì vậy, thiếu các dự án có quy mô lớn công nghệ hiện đại, làm hạt nhân làm đầu tàu, thu hút các dự án vệ tinh.
Thêm nữa, hiện nay nhiều địa phương xem hóa chất là ngành nguy hiểm, có chủ trương không tiếp nhận các dự án hóa chất. Đây được coi là điểm nghẽn của phát triển công nghiệp hóa chất, đã có những dự án được địa phương tiếp nhận, đầu tư xây dựng bước đầu, nhưng sau đó lại phải dừng lại vì địa phương đánh giá thấy nguy cơ đến môi trường, phía địa phương đã chủ động đề nghị doanh nghiệp không đầu tiếp tục đầu tư nữa.
Chẳng hạn, dự án đầu tư xây dựng Nhà máy sản xuất Xút và các thương phẩm khác tại KCN Việt Hưng, TP. Hạ Long (Quảng Ninh) do Công ty Tân Tiến đầu tư, dự án đã được Ban quản lý Khu kinh tế, khu công nghiệp tỉnh Quảng Ninh tiếp nhận đầu tư ở Thành phố Hạ Long, nhà đầu tư đã san lấp mặt bằng, ép cọc, thế nhưng sau một số những sự cố hóa chất diễn ra tại các cơ sở khác thì địa phương mới nhìn nhận lại và đề nghị không tiếp tục đầu tư dự án.
Hiện nay, trong ngành hóa chất, tại Việt Nam đã bước đầu hình thành một số Tổ hợp công nghiệp hóa dầu Dung Quất (Quảng Ngãi), Nghi Sơn (Thanh Hóa), Long Sơn, Hyosung (Bà Rịa – Vũng Tàu); một số khu, cụm công nghiệp tập trung nhiều doanh nghiệp hóa chất như: Khu Hóa chất hóa dầu Đình Vũ (Hải Phòng), Khu công nghiệp Phú Mỹ 3 (Bà Rịa – Vũng Tàu), khu công nghiệp Tằng Loỏng (Lào Cai)…
Theo đó, về lâu dài, để tiếp tục phát triển ngành công nghiệp hóa chất, ngành nền tảng của nhiều ngành công nghiệp khác thì cần tiếp tục đầu tư xây dựng các Tổ hợp công nghiệp hóa chất cũng như các khu công nghiệp hóa chất chuyên sâu với nhiều doanh nghiệp hóa chất và doanh nghiệp có liên quan tạo thành chuỗi và phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn có trọng tâm, trọng điểm. Di dời các Nhà máy hóa chất vào các khu, cụm công nghiệp nhằm quản lý tập trung hiệu quả.
Tại Chiến lược phát triển ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040 nêu rõ, chuyển mạnh chính sách thu hút FDI trong lĩnh vực công nghiệp hóa chất từ số lượng sang chất lượng và có trọng tâm, trọng điểm, khuyến khích các dự án FDI đầu tư vào các lĩnh vực, sản phẩm ưu tiên, các dự án sử dụng công nghệ tiên tiến, hiện đại, thân thiện môi trường, mang lại hiệu quả kinh tế – xã hội cao.
Theo Chiến lược phát triển ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040, phát triển công nghiệp hóa chất theo hướng tập trung, phù hợp với lợi thế của từng vùng, từng địa phương, không dàn đều theo địa giới hành chính, bảo đảm yêu cầu bảo vệ môi trường, quốc phòng, an ninh. Hình thành và phát huy hiệu quả các khu, cụm công nghiệp tập trung, các tổ hợp hóa chất có quy mô lớn để thu hút các dự án sản xuất hóa chất, các dự án sử dụng hóa chất để sản xuất trong các lĩnh vực khác, trung tâm logistics về hóa chất tại các địa điểm có quỹ đất đủ lớn, xa khu vực dân cư, gần cảng nước sâu, thuận tiện kết nối giao thông, khuyến khích các công nghệ tuần hoàn, sản phẩm, chất thải không sử dụng của nhà máy này làm nguyên liệu cho các nhà máy khác…
